De onderstaande informatie over methoden om taalontwikkeling te stimuleren komt van de websites: http://www.slo.nl/primair/leergebieden/ned/taalsite/lexicon/00300/ en http://www.slo.nl/primair/leergebieden/ned/taalsite/lexicon/00468/

Taalprogramma's/methodes (voor kleuters)

Programma dat bedoeld is om de taalontwikkeling te stimuleren.

In de Verenigde Staten ontstond onder invloed van de deficiet- of taalachterstand opvatting jaren geleden de compensatiegedachte. De oorspronkelijke uitgangspunten hierbij waren dat de taalontwikkeling van kansarme kinderen in het algemeen inferieur was aan die van andere kinderen. Om deze kinderen meer kansen te geven werden voor het spreken van en het luisteren naar de standaardtaal taalprogramma's ontwikkeld.

Deze ideeën werden in de jaren60 inEuropa overgenomen. Ook in ons land zijn toen enkele taalcompensatieprogramma's ontwikkeld. (R.A. Gerstel). Zowel in Amerika als in Europa werden deze programma's vanwege het feit dat ze zich volledig los van thuis afspeelden geen succes.

In de jaren 70 werd een aantal programma's ontwikkeld vanuit het idee dat taalontwikkelingsproblemen samenhingen met problemen met bepaalde functies (bijvoorbeeld de auditieve functies). Vanuit die gedachte is onder andere het taaltrainingsprogramma Curriculum Schoolrijpheid ontwikkeld. Naast taalcompensatie- en taaltrainingsprogramma's werden taalactiverings- en taalstimuleringsprogramma's ontwikkeld die veel speelser van opzet waren en tot doel hadden meestal groepsgewijs- aandacht te besteden aan verschillende taalaspecten. Denk bijvoorbeeld aan het Taalactiveringsprogramma voor kleuters.

 Deze lijn werd voortgezet met programma's als Idee en Schatkist(voorlopers van leesmethodes) en bijvoorbeeld met het project Ik ben Bas. Tegenwoordig zijn bij veel taal- en leesmethodes voorlopers verschenen.

De laatste jaren zijn er weer programma's voor het onderwijs ontwikkeld die gericht zijn op taaltraining. Vaak zijn het hulpprogramma's bij toetsen, zoals de programma;s bij de CITO-toetsen Ordenen, Ruimte en tijd, Taal voor kleuters en Taalplezier.

Onder invloed van het toenemend aantal allochtone kinderen in de scholen werden ook programma's ontwikkeld. Een voorbeeld is Taalplan kleuters.

 Enkele jaren geleden werden op initiatief van de overheid de programma's Piramide en Kaleidoscoop ontwikkeld. Deze nemen in het huidige VVE-beleid een belangrijke plaats in, samen met andere VVE-programma's. 

 Naast programma's die met name in de onderwijssituatie worden uitgevoerd, zijn er programma's ontwikkeld waarbij ouders worden ingeschakeld. Een voorbeeld is het Op-Stap-project.

Methoden

• Boos-bang-blij (1994): Houten: Bohn Stafleu Van Loghum BV.
  Themamap voor peuters en kleuters
• Curriculum Schoolrijpheid, deel 2, auditieve training (1980): Uitgeverij, Den Bosch: Malmberg BV.
• Herfst-winter: Arnhem: OVG.
  Taalactiviteiten voor 2-6 jarigen
• Idee (1991): Uitgeverij, Den Bosch: Malmberg BV.
  Map met activiteiten rond 24 verschillende doe-woorden zoals aankleden, bang zijn, bewegen enz.
• Ik ben Bas (1995): Staphorst: Werkgroep OVG.
  Taalstimuleringsprogramma voor jonge kinderen.
• Kaleidoscoop: : Averoès Stichting.
• Kansrijke taal: Utrecht: APS Projectgroep Kansrijke Taal.
• Kijken, doen, denken: Groningen: Wolters-Noordhoff. Voorloper Taal-Totaal
• Leeskriebels: : Kinheim Marketing.
• Op-Stap: Utrecht: Sardes.
• Ordenen: Arnhem: Cito.
• Piramide: Arnhem: Cito.
• Praatspel Ideeënboek Taal: Uitgeverij, Den Bosch: Malmberg BV.
• Programma auditieve training: : Logopedische Kring Sliedrecht.
• Ruimte en tijd: Arnhem: Cito.
• Schatgravertjes: Uitgeverij, Tilburg: Zwijsen BV.
• Schatkist (1989): Uitgeverij, Tilburg: Zwijsen BV.
  Kleuteruitgave bij Veilig Leren Lezen, waarin de volgende vijf onderdelen van taalontwikkeling centraal staan: taalgebruik, woordenschat, boeken en verhalen, vormaspecten van taal, functies van geschreven taal.
• Taal voor kleuters: Arnhem: Cito.
• Taalactiveringsprogramma voor kleuters: Uitgeverij, Den Bosch: Malmberg BV.
  Van der Geest en Swuste
• Taalleesland-doe maar mee (1997): Uitgeverij, Baarn: Bekadidact.
  Ontwikkelingsgericht programma, thematisch, met speel-leeractiviteiten rond de taalaspecten luisteren en spreken, lezen en schrijven, woordenschatontwikkeling en taalbeschouwing. Voorloper van taalmethode Taalleesland.
• Taalplan Kleuters: : Meulenhoff.
• Taalplezier (1999): Arnhem: Cito.
  J.J. van Kuyk
  Stimuleren van ontluikende geletterdheid
  In: Jeugd in school en wereld, jrg. 84 nr. 1, september

Taalmethode

Een leergang voor taalonderwijs, waarin aandacht is voor de verschillende taaldomeinen.

In de afgelopen vijftig jaar is een groot aantal taalmethodes verschenen. Hier wordt er een aantal besproken. De methodes voor NT2 vallen buiten dit bestek.

jaren '50/60:
Taal leren door zelf corrigeren (Versluys n.v.) 1960
Zo leren wij taal (Christelijk lager onderwijs)
Taal. Naar aanleg en tempo (Thieme Zutphen)
Klare taal (Dijkstra Zeist)1966
Taal. (Wolters-Noordhoff)1952
Mijn taal (Malmberg) 1969
Taal voor de basisschool (Malmberg)1966
Taalgroei (Meulenhoff)1962
Taal op nieuwe leest (Ten Brink) 1962
De basisschool (taal-lees-,methode) (Wolters-Noordhoff) 1966
En nu...taal Wolters-Noordhoff 1969
Door taal verbonden Utrecht 1961
De taaltuin (Samsom) 1965
Takentijd (Samsom)1969

Deze methodes waren voornamelijk cursorisch van aard. Er was veel aandacht voor spelling en grammatica. Toch waren ze wel vernieuwend in hun aandacht voor stellen (Taal leren door zelf corrigeren), in aandacht voor vakkenintegratie (Zo leren wij taal en Taal. Naar aanleg en tempo)

jaren '70:
Taal voor het leven (Wolters-Noordhoff)1975 geheel herziene versie
Taalbasis (Versluys) 1971
Jouw taal, mijn taal (Bekadidact)
Letterstad (Wolters-Noordhoff)

In de methodes uit de jaren zeventig valt op dat er aandacht is voor maatschappelijke thema's, dat de werkvormen afwisselender worden, dat er aandacht is voor dramatische expressie en voor differentiatie. In een aantal methodes wordt uitgegaan van thema's, waar de verschillende taaldomeinen mee worden verbonden. De volgorde wordt min of meer vast: tekst, vragen, woordbetekenissen en spelling n.a.v. woorden uit de tekst, logisch denken, spelling, klassengesprekken, ontleden, taalexpressie/stellen. Ook zien we nieuwe vormen van lezen, zoals voordrachtslezen. Jouw taal mijn taal was zeer vernieuwend doordat de ideeën van mastery learning er vorm kregen. Met Letterstad ontstond een geheel nieuwe aanpak van het lezen en het spellen die nu nog veel wordt nagevolgd.

jaren '80
Taal totaal
De nieuwe taaltuin (Wolters-Noordhoff)
Taalkabaal (Zwijsen)
Taal Actief (Malmberg)

In de jaren tachtig doen de bordrijen hun intrede in het spellingonderwijs. Men probeert mondelinge taalvaardigheid wat meer te belichten. De werkvormen worden speelser, de methodes steeds aantrekkelijker.

jaren '90
Balans (De Ruiter)
Taaljournaal (Malmberg)
Taal Actief (nieuw) (Malmberg)
Taaltijd (Wolters-Noordhoff)
Taalleesland (Bekadidact)
Zin in taal (Zwijsen)
De toren van babbel

Balans is de eerste taalmethode waarbij zes leerlijnen worden geïntegreerd. De methode heeft helaas geen voet aan de grond gekregen. De nieuwe methodes voor taal richten zich op differentiatie t.a.v. zwakke leerlingen en kinderen met een niet-Nederlandstalige achtergrond (woordenschat). Adaptief onderwijs en directe instructie zijn actueel.

De methodes worden aangeprezen voor combinatieklassen en zelfstandig werken. In sommige methodes is expliciet aandacht voor de kerndoelen. De Toren van babbel is een specifieke (Vlaamse) methode voor taakgericht taalonderwijs.

(Mede gebaseerd op 'Kleine geschiedenis van taalmethoden sinds 1950', een poster in 1998 uitgegeven door Iselinge in Doetinchem en op Taaldidactiek aan de Basis Wolters-Noordhoff 1978)

De methode Zin in taal van Zwijsen wordt gepresenteerd als een strategische taalmethode omdat binnen het woordenschatonderwijs en binnen spelling de kinderen aangeleerd wordt gebruik te maken van strategieën om de betekenis van woorden af te leiden en de spelwijze te achterhalen.

Nieuw in het begin van de 21e eeuw is de methode 'Taalverhaal' (Thieme/Meulenhoff), geënt op de ideeën van het verhalend ontwerpen. In 2006 verschijnt de methode 'Taal in beeld' (Zwijsen). Taaltrapeze (Bekadidact 2004) is een methode die speciaal ontwikkeld is voor het Speciaal (Basis) Onderwijs. Er is veel aandacht voor communicatie, expressie, woordenschat en Taaltrapeze biedt veel visuele context.

Taalmethodes zijn in de regel gemaakt voor kinderen die het Nederlands als moedertaal hebben. Voor kinderen met een niet-Nederlandstalige achtergrond zijn veel woorden en zinsconstructies te moeilijk. Bovendien zijn deze methodes onvoldoende gericht op taalverwerving. Taalmethodes zijn gericht op het bevorderen en sturen van de taalontwikkeling van Nederlandssprekende Nederlands. Methodes om het Nederlands te verwerven, zijn voor kinderen in de midden- en bovenbouw van de basisschool eigenlijk niet voorhanden. Er zit voor leerkrachten niets anders op dan te proberen een brug te slaan tussen het aanwezige materiaal en de leerdoelen. (bron: Sylvia Bacchini e.a.: Taalmethodes als zinvol materiaal (zie bij artikelen).

PPON (2002) kent de volgende rangorde (van positief naar negatief in taalmethodes (met als referentiepunt Taal actief, oude versie):
Bedenk wel dat deze rangorde al van een aantal jaren voor publicatie stamt:

1. Taalkabaal
2. Taal actief oud
3. Taal totaal
4. Taal actief nieuw
5. Jouw taal mijn taal
6. Taaljournaal

Bij het item 'visie op taalonderwijs' is een Kijkwijzer-taalvisie opgenomen met acht criteria om een taalmethode te screenen.

Methoden

• Allemaal taal (1986): Uitgeverij, Tilburg: Zwijsen BV.
  Programma tweedetaalverwerving voor anderstalige leerlingen.
• De toren van Babbel. Nederlands voor de lagere school (1995): Deurne: Wolters Plantyn.
  Een taalmethode voor taakgericht taalonderwijs
• Jouw taal, mijn taal (1977): Uitgeverij, Baarn: Bekadidact.
  Taalmethode voor groep 4 t/m 8.
• Taal actief (1994): Uitgeverij, Den Bosch: Malmberg BV.
  Thematisch-cursorische taalmethode, bestaande uit twee leergangen: Taalspel en Woordspel. De thema's sluiten aan bij Leessleutel en Idee.
• Taal in beeld (2006): Uitgeverij, Tilburg: Zwijsen BV.
  Een methode met veel aandacht voor zelfstandig leren.
• Taal op maat (2002): Houten: Wolters-Noordhoff Basisonderwijs.
  Taalmethode voor het basisonderwijs
• Taal totaal: : Jacob Dijkstra.
• Taal voor iedereen (1994): Nergens: -- onbekend.
  J. Sijtstra
  Raamplan voor een geintegreerde NT1/NT2-methode voor de basisschool
• Taaljournaal (1993): Uitgeverij, Den Bosch: Malmberg BV.
  Thematisch/emancipatorische taalmethode (bron: NICL-gids), bestaande uit Taaljournaal-taal, Taaljournaal-spelling en Taaljournaal-tweede taal.
• Taalkabaal (1981): Uitgeverij, Tilburg: Zwijsen BV.
  Taalmethode voor groep 4 tot en met 8.
• Taalleesland (1995): Uitgeverij, Baarn: Bekadidact.
  Methode voor taal en begrijpend en studerend lezen, bestaat uit een themapakket, een spellingpakket en uit schatleiland en kies maar.
• Taalleesland- Taalleesverkenning (1997): Uitgeverij, Baarn: Bekadidact.
  Themapakket, spellingpakket en een woordenschatprogramma voor groep 3.
• Taalleesland-doe maar mee (1997): Uitgeverij, Baarn: Bekadidact.
  Ontwikkelingsgericht programma, thematisch, met speel-leeractiviteiten rond de taalaspecten luisteren en spreken, lezen en schrijven, woordenschatontwikkeling en taalbeschouwing. Voorloper van taalmethode Taalleesland.
• Taaltijd (1994): Houten: Wolters-Noordhoff Basisonderwijs.
  Ontwikkelingsgericht-thematisch in de onderbouw (1-3) en thematisch-cursorisch in de bovenbouw (4-8)
• Taaltoren: : Meulenhoff.
• Taaltrapeze (2004): Uitgeverij, Baarn: Bekadidact.
  Een taalmethode voor het Speciaal (Basis) Onderwijs met veel aandacht voor interactie en sociaal-communicatieve vaardigheden. Het tempo ligt op 75% van de leersnelheid van het reguliere basisonderwijs.
• Taalverhaal (2001): : Thieme.
  Taalmethode voor groep 1 tot en met 8 met een verhaallijn als rode draad.
• Tong en Teken (1992): : Maretak.
  Taalmethode waarin de beginselen van het christelijk reformatorisch onderwijs gestalte krijgen.
• Zin in taal (1996): Uitgeverij, Tilburg: Zwijsen BV.
  Tallmethode voor groep 4 tot en met 8. Thema's zijn gelijk aan die in Wie dit leest. Er is een gedeelte taal en een gedeelte spelling.